Endometriozis, rahim iç kısmı hücrelerinin başka organ ve alanlara  (yumurtalıklar, tüpler, karın zarı, yakınında bulunan komşu organlar) yerleşmesi ve bunun sonucunda pelvik ağrı, regl ağrıları (dismonere),cinsel ilişki sırasında ağrı ve kısırlığa (%20 oranında) yol açabilen bir hastalıktır.

Endometriozis (çikolata kisti) hastalığının yerleşmiş olduğu dokular vajina ile dış ortama açılabilen rahimin aksine kapalı bir sistemdir. Kanama kapalı sistem içerisine (çoğunlukla karın boşluğu, rahim bağları, karın zarı ya da yumurtalık dokusu içerisine) olmaktadır.
Düzenli aralıklar ile endometriozis odaklarında her ay oluşan iç kanama vücut tarafından yok edilme süresince bölgede enfeksiyon tarzı bir durum ve ciddi anlamda yapışıklıklar meydana gelir. Yapışıklıkların durumuna göre hastalarda çeşitli bulgu ve yakınmalar gözlenir. Buradaki iç kanama adet sırasında kaybedilen kanamadan azdır ve hayati tehdit etmezler.

Endometriozis (çikolata kisti) üreme çağına özgü bir hastalık olarak kabul edilir. Neredeyse her yaştaki kadında görülmesi olasılığı vardır. Şikâyeti olmayan ve farklı bir sebep ile değerlendirilmekte olan hastalarda da tesadüfen saptanabilir. Sık olarak çiftlerin gebe kalamaması, kronik pelvik (genital bölgede) ağrı ve yumurtalık (over)kisti nedeni ile araştırma yapılan kadınlarda tespit edilir.
Genetik faktörler endometriozis (çikolata kisti) hastalığının oluşmasını 7 kat artırır.

Oluşma Nedeni:
Rahimin içini döşeyen bu dokunun hangi yol ile rahim dışı organlara ulaşılabildiği kesin olarak anlaşılmış değildir. Bunu açıklamak için iki tür yol gösterilmektedir. Birinci yol bu dokunun göç etmes, ikinci yol ise var olan organın hücrelerinin rahim içi hücrelere dönüşmesidir.

Endometrioziste Evreleme:
·         Evre 1: Minimal endometriozis
·         Evre 2: Hafif endometriozis
·         Evre 3: Orta endometriozis
·         Evre 4: Şiddetli endometriozis
 
Endometriozis (çikolata kisti) belirtileri:
En sık şikâyet regl döneminde, cinsel ilişki sırasında ya da farklı bir zaman diliminde ortaya çıkan ağrılardır. Pelvis (alt karın) ve inguinal (kasık) bölgelerinde ağrılar mevcuttur. Ağrı kendini sadece bel ağrısı şeklinde de gösterebilmektedir.
Belirtilerin nitelikleri ve şiddetleri, hastalığın yerleşmiş olduğu bölge ve yayılma durumuna göre farklılık gösterir. Sık olarak da herhangi bir şikâyeti olmayan hasta gruplarında saptanabilen bir tür hastalıktır. Bu nedenle çoğu zaman belirti vermeyebilir.
Endometriozisin (çikolata kisti)  bulgulara yol açma sebebi her ay bulunan bölgede aynı şekilde mensturuasyon kanaması gibi kanamanın olmasıdır.
Yakınmalar kanamanın lokalize olduğu yerde doku reaksiyonuna ve kanamanın kalıntıları ile oluşan yapışıklık durumuna ve her ay düzenli ortaya çıkan kanama ile artıkların birleşerek kitle oluşturması ile ilgilidir.
·         Dismenore (adet sancısı)
·         Disparenia (cinsel ilişki sırasında ağrı)
·         Kronik pelvik ağrı
·         İnfertilite (kısırlık)
Endometriozis overlerde (yumurtalık) olduğunda kistler şeklinde gözlenir. Her regl döneminde, kist içerisine olan kanama nedeniyle çikolata kıvamında sıvı kistlerdir. Yumurtalıkta 3 cm ‘ nin üzerinde olan endometriozis kistleri çikolata kisti ya da endometriyoma olarak adlandırılır.

Endometriozis (çikolata kisti) gebe kalamama sebebiyle laparoskopi yapılan kadınlarda hafif ya da şiddetli derecelerde saptanabilir. Kronik pelvik ağrı, ilişki sırasında olan ağrılar ya da tedaviye cevap alınamayan regl sancıları (dismonere) nedeni ile değerlendirilen kadınlarda endometriozis saptanabilir.
Yumurtalık kisti nedeni ile cerrahi işlem yapılan kadınlarda cerrahi işlem sırasında çikolata kistinin saptanmasıyla endometriozis teşhisi konulabilir.
Aynı zamandan endometriozis nadir durumlarda genital bölgelere uzak kısımlarda(göz, deri v.b) vermiş olduğu semptomlarla sürpriz şekilde saptanabilir.
Tanı:
 
Çikolata kistinde kesin tanı Laparoskopi ile konur. Ayrıca, ultrasonografi (USG) ve Magnetik Renozans (MR) ile tanı konulabilir. CA-125: 65’den düşük ise hafif derecede endometriozis, 100’den fazla ise şiddetli derecede endometriozistir.
CA-125 tümör belirtecidir. Endometriozis hastalığında kan değerlerinde yükselme olabilir. Yalnız teşhis için bu değerin ölçümü gerekli değildir.
 
Tıbbi Tedavi:
Doğum kontrol hapları verilebilir. Amaç hastanın mensturuasyonunun azaltılması-kesilmesidir (amonere). Bu sayede adet sırasında tüplerden geriye kaçış olmayacak ve endometriozis odakları kaybolacaktır. Danosol: 17 alfa etinil testesteron 600 -800 mg civarında günlük verilir (androjenik, antiprogestenik ve anti östrojenik etkisi bulunur). Gestinon danasol benzeri etki gösterir. Ayrıca bir progesteron olan Dienogestte tedavide kullanılır.
GnRh analogları hipofizde inhibisyon yaparak amenore (adetten kesilme) endometrial atrofiye (küçülme) sebep olurlar. Östrojen seviyesi azaldığı için kemik erimesi olmasın diye aynı zamanda alendronat, aktif vitamin D3 ve kalsiyum verilmesi gerekir. Pentoksifilin ise immün sistemin güçlendirilmesi amacıyla verilir.
 
Cerrahi Tedavi:
Evre 1 ve Evre 2 endometrioziste infertilite nedeniyle cerrahi işlem yapılmaz. İnfertilite yerine disparonia (cinsel ilişkide ağrı) ya da dismonere (adet sancısı) var ise laparoskopiyle bu lezyonlar koterize (yakma işlemi) edilir. Evre 3 te overlerdeki (yumurtalık) endometriomalar (çikolata kistleri) 4 cm den fazla ise tüp bebek için çıkartılması uygun görülmektedir.
Rektovajinal (rektum ve vajinayla ilgili) endometrioziste (Evre 4) bunların cerrahi işlem olarak kesinlikle çıkartılması gerekir. Çıkarılma sebebi ise, makata (anüs) vuran şiddetli ağrılar yapmasıdır. Kitlelerin çıkartılması ile işlem sonrası yakınmalar tekrar ortaya çıkmaz.

Korunma Yolları:
·         Doğum sonrası hastalıkta gerileme olduğu bilinir.
·         İlaç tedavileri tekrarlamayı önlemek açısından önemlidir.
·         Endometriozis nüksler şeklinde seyreder. Hastalığın tanısını alan ve gebe kalmak isteyen kadınların tedavisinin tamamlanmasının ardından gebe kalmak için girişimlere başlanması önemlidir.